Afife Jale (1902-1941)
Bugün ancak adına verilen ödül nedeniyle tanınan Afife Jale, 1902 yılında İstanbul’da hali vakti yerinde bir ailenin kızı olarak dünyaya gelmiş, her nedense tiyatroya merak sarmış, 1919 yılında ailesinin karşı koymasına rağmen Dârülbedâyi’nin sınavlarına katılmış ve sahne gerisinde görev alma şartıyla dört genç kızla topluluğa giriş hakkı kazanmıştı. O yılların büyük kadın yıldızı Eliza Binemeciyan, tiyatroda birtakım şeylere kızıp Paris’e gitmeye kalkınca, Yamalar oyunundaki başrol ortada kalmış ve idare ister istemez rolü Afife’ye teklif etmek zorunda kalmıştı. Afife, 1 Mayıs gecesi Bahariye’deki Hale Sineması’nda, bir iki günde hazırladığı bu başrolle seyircinin karşısına çıkmış ve farkında olmadan bir tarih yazmıştır. Afife Jale sahneye çıkan ilk Müslüman kadındı, ama ne yazık ki bunun zevkini pek çıkaramadı. Ondan sonraki yıllarda polis baskısı nedeniyle oyunculuğa ancak gizli gizli, ara sıra devam edebildi. Bu arada yaşadığı sürekli stres, “Yine mi tiyatro basılacak!” korkuları ve de istediği gibi oynayamamanın tatminsizliği, onu bir uyuşturucu bağımlısı yaptı. 1930’lu yıllarda ünlü besteci Selahattin Pınar’la evlendi. Pınar, birçok şarkısını, bu arada “Nereden Sevdim O Zalim Kadını” gibi, artık birer klasik haline gelmiş yapıtlarını deli gibi âşık olduğu karısı için besteledi. Afife’nin artık bir hastalık haline gelen uyuşturucu bağımlılığı, bu evliliğin birkaç yılda noktalanmasına neden oldu. Boşandıktan sonra bir süre ortadan kayboldu. 1941 yılında, Bakırköy Akıl Hastanesi’nde, beş parasız, unutulmuş ve kimsesiz olarak otuz dokuz yaşında hayata gözlerini yumdu.
Afife’den önce sahneye çıkmış başka Müslüman kadınlar olduğu ileri sürülür, ama bu gerçek olsa bile, Müslüman olduğunu saklamadan kendi adıyla mücadeleyi sürdüren yalnızca Afife olmuştur. 1923 yılında Atatürk’ün emriyle sahneye çıkan Bedia Muvahhit, resmen sahneye çıkmış ilk Müslüman Türk kadınıdır ve kendisinden sonra gelenlere saygın bir yol açmıştır.
Afife’nin adını taşıyan ve Yapı Kredi Sigorta tarafından her yıl verilen tiyatro ödüllerinin dağıtılmasına Haldun Dormen’in sanat danışmanlığında 1997 yılının 28 Nisan Pazartesi gecesi başlanmıştır.
Afife Ödülleri
İlk olarak 1997 yılında Genel Müdür Erhan Dumanlı’nın girişimleriyle, Yapı Kredi Sigorta’nın sponsorluğunda Haldun Dormen tarafından başlatılan Afife Tiyatro ödülleri, beşi özel olmak üzere on dokuz dalda her yıl dağıtılmaktadır. Dokuz kişi tarafından, özel ödüller hariç her dalda seçilen adaylar oylama kuruluna verilmekte, oylama kurulu, noter huzurunda yapılan gizli bir oylamayla, her daldaki adaylardan birini seçmekte ve sonuçlar noterden kapalı zarflar içinde alınarak, tören gecesi davetliler huzurunda açıklanmaktadır. Özel ödüllerin sahipleri seçici kurul ve Yapı Kredi Sigorta yöneticileri tarafından kararlaştırılıp, törenden önce her daldaki adayların adlarıyla birlikte basına ilan edilmektedir.
Afife Tiyatro ödüllerinin yedi kişilik ilk seçici kurulu Prof. Sevda Şener, Prof. Ayşegül Yüksel, Hale Kuntay, Suat Özturna, Can Kıraç, Dikmen Gürün ve Tunç Yalınan’dan oluşuyordu.
2011 yılında Afife ödülleri Yapı Kredi Sigorta’dan Yapı Kredi Bankası’na geçti. Halen 11 kişiden oluşan bir ön jürisi ve çoğunlukla gençlerin yer aldığı 20 kişilik bir oylama kurulu var. Son 2 yılda ödüllere bir de Yapı Kredi Bankası Özel Ödülü eklendi. Bu ödül bir tiyatro sanatçısından çok tiyatroya yararı olmuş birine verilmektedir.
1997’de ilk ödüller şöyle dağıtılmıştı:
Muhsin Ertuğrul Yaşam Boyu Başarı Ödülü: Müşfik Kenter
Cevat Fehmi Yılın En Başarılı Yerli Oyun Ödülü: Behiç Ak
Nisa Serezli-Tolga Aşkıner Özel Ödülü: Macide Tanır
En Başarılı Prodüksiyon: Bir Ata Krallığım / İstanbul Şehir Tiyatroları
En Başarılı Yönetmen: Başar Sabuncu / Bir Ata Krallığım
En Başarılı Erkek Oyuncu: Haluk Bilginer
En Başarılı Kadın Oyuncu: Nedret Güvenç
En Başarılı Yardımcı Erkek Oyuncu: Selim Naşit
En Başarılı Yardımcı Kadın Oyuncu: Tülin Oral
En Başarılı Müzikal ya da Komedi Dalında/Erkek Oyuncu: Suat Sungur
En Başarılı Müzikal ya da Komedi Dalında/Kadın Oyuncu: Sumru Yavrucuk
En Başarılı Dekor Tasarımcısı: Nurullah Tuncer
En Başarılı Giysi Tasarımcısı: Türkan Kafadar
En Başarılı Sahne Müziği: Selim Atakan
En Başarılı Işık Tasarımcısı: Yakup Çantık
En Başarılı Efekt: Hitay Daycan
Efekt ödülü daha sonraki yıllarda kaldırıldı, özel ödüller “Yılın En Umut Veren Genç Oyuncusu” ve “Yapı Kredi Sigorta Özel Ödülü”yle beşe çıkarıldı. Komedi ya da müzikal dalında en başarılı yardımcı kadın ve erkek oyuncuların da eklenmesiyle, toplam ödül sayısı on dokuza çıktı. Seçici Kurul da artık dokuz kişiden oluşmaktadır.